نخستین لوکوموتیو چگونه بود؟
از قرن شانزدهم میلادی برای حمل و نقل و جابه جایی کالاها از واگن‌هایی که در امتداد خطوط راه آهن حرکت می‌کردند استفاده می‌شد. این در حالی بود که تا پیش از اختراع لوکوموتیوهای بخار از نیروی انسانی یا اسب برای به حرکت درآوردن این واگنها کمک می‌گرفتند. واژه «لوکوموتیو» از واژه لاتین «لوکو» به معنای از جایی به جای دیگر به علاوه واژه قرون وسطایی «موتیووس» به معنای ایجاد کردن حرکت ساخته شده است. بنابراین از ترکیب این دو واژه، واژه موتور لوکوموتیو به وجود آمده است. لوکوموتیوها نیروی حرکتی خود را به دو طریق عمده به دست می‌آورند، یا با سوخت فسیلی )دیزل) یا با جریان برق کار می‌کنند. لوکوموتیو خودش باری بر دوش ندارد و وظیفه آن کشیدن قطار روی ریل است. اگر چه اختراع وی ابتدا با موفقیت چندانی مواجه نشد اما باعث شد که جرقة تازه‌ای در ذهن بسیاری از متخصصین این زمینه زده شود و آنها بتوانند لوکوموتیوهای جدیدتری را بسازند که از کارایی بیشتری نیز برخوردار بودند. اساس این لوکوموتیو، یک ماشین بخار و دیگ بخار بود. بخار تحت فشار از دیگ وارد استوانه ها می‌شد و فشار آن، پیستون ها را به پیش میراند. این حرکت با میله هایى به چرخهای لوکوموتیو منتقل می‌شد و آنها را به گردش در میآورد. علاوه بر این دستگاه، استیفنسون، ریل راه آهن را طرح ریزی کرد و خط آهنی بین دو شهر انگلستان دایر کرد. جورج استفنسون برای فراهم کردن حرارت مورد نیاز دیگ بخار از ذغال سنگ استفاده کرد. بعدها نیز از چنین سیستمی در مقیاس بزرگ در لوکوموتیوهای بخار دیگر همانند لوکوموتیوهای بخار خط آهن الرمن و مالارد مورد استفاده قرار گرفت. لوکوموتیوهای برقی یا دیزلی جدید به سوخت و نگهداری کمتری نیاز دارند. قطارها به ویژه در حمل بارهای سنگین و نیز جا به جایی مسافران در مراکز شهرها دارای اهمیت زیادی هستند. 
لوکوموتیو ماشینی کشنده یا وسیله نقلیه ریلی است که واگنها یا قطار به آن متصل میشوند و نیروی محرکه برای آنها ایجاد می‌کند.
اختراع لوکوموتیو بخار که نیروی محرکه لازم برای حرکت واگن‌های قطار را فراهم می‌کرد، زمینه مناسبی برای بهره برداری از کاربردهای سیستم حمل و نقل ریلی اولیه و گسترش و توسعه خطوط راه آهن در سال‌های بعد به وجود آورد و به همین علت می‌توان آن را نقطه عطفی در توسعه خطوط حمل و نقل ریلی به شمار آورد.
هنگامی که «ریچارد ترویتیک» برای نخستین بار لوکوموتیو مجهز به موتور بخار خود را روی ریل‌های فولادی به حرکت درآورد عصر قطارهای امروزی آغاز شد.
اما کسی که در تبدیل قطار به وسیله بسیار مهم حمل و نقل عمومی نقش مهمی ایفا کرد، «جورج استفنسون» انگلیسی بود. او نوعی پرتابه را طراحی کرد به گونه‌ای که بتوان از آن برای پیش ران حرکتی در لوکوموتیوهای جدید کمک گرفت. در حقیقت او یک قطار تقریباً بزرگ ساخت و آن را به لوکوموتیوی با موتور بخار مجهز کرد.
پس از این اختراع، ریل های چدنی، جایگزین ریل های چوبی شد و دامنه کاربرد این وسیله را پس از چندی بسیار گسترده و وسیع کرد. با این اختراع، تحول تازه ای در ارتباطات بازرگانی و حمل و نقل جهان پدید آمد و هم اکنون به یکی از شاهراه های اصلی ارتباط بدل شده است.
طرح ساده لوکوموتیوهای اولیه در ایمنی و قابلیت اطمینان از عملکرد مناسب این گروه از لوکوموتیوها باعث شد تا در یک دوره زمانی صد و بیست ساله از آنها در حمل و نقل به خوبی استفاده شود و فقط تغییرات بسیار اندکی روی آنها ایجاد شد تا زمانی که در دهه 1950 میلادی با اختراع موتورهای دیزلی و برقی که در مقایسه با موتورهای بخار از کارآیی بیشتری برخوردار بودند، کم کم عصر طلایی این گروه از لوکوموتیوها به پایان می‌رسید.
امروزه هر چند هنوز هم قطارهای بخار در گوشه و کنار جهان دیده میشوند اما دیگر دوران آنها به پایان رسیده است.
[ یکشنبه 91/3/28 ] [ 12:7 صبح ] [ ایرج فاضلی ]
